W rozwiniętej gospodarce rynkowej istotną rolę odgrywa bank centralny. Pełni on trzy podstawowe funkcje: emisyjną, banku państwa, banku banków. W Polsce funkcję banku centralnego pełni Narodowy Bank Polski.
Czym jest bank centralny?
Jest to instytucja, która zajmuje się prowadzeniem bieżącej polityki pieniężnej państwa. Bank centralny może funkcjonować jako instytucja zależna od państwa oraz jako instytucja niezależna od państwa. W zależności od modelu działania nieco różni się funkcjonowanie tej instytucji. W pierwszym przypadku cele i narzędzia ustalane są przez rząd państwa, a bank centralny wykonuje zlecone mu zadania. W drugim przypadku natomiast samodzielnie ustala on cele i dobiera odpowiednie narzędzia.
Jakie są organy Narodowego Banku Polskiego?
Organy Narodowego Banku Polskiego obejmują:
● prezesa NBP,
● Radę Polityki Pieniężnej,
● zarząd NBP.
Prezes Narodowego Banku Polskiego powoływany jest przez sejm RP na wniosek prezydenta Rzeczypospolitej na sześcioletnią kadencję. Jest on przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej oraz zarządu Narodowego Banku Polskiego.
Jakie funkcje pełni bank centralny?
Jak już wcześniej wspomniano, bank centralny pełni trzy podstawowe funkcje:
● banku emisyjnego – oznacza to, że ma on wyłączne prawo do emisji pieniądza gotówkowego, co powiązane jest z emisją znaków pieniężnych, organizacją obiegu pieniężnego oraz regulacją podaży pieniądza. Bank centralny określa wielkość emisji i moment wprowadzenia pieniądza w formie gotówki do obiegu, za którego płynność odpowiada. Bank państwowy organizuje również obieg pieniężny oraz reguluje ilość pieniędzy w obiegu.
● banku państwa – bank centralny jest najważniejszym bankiem w kraju, który jest związany ze sferą monetarną, a jej założenia realizuje za pomocą specjalnych narzędzi. Bank państwowy jest odpowiedzialny za stabilność pieniądza. Prowadzi również rachunki bankowe rządu oraz centralnych instytucji państwowych, państwowych fundusz celowych oraz państwowych jednostek budżetowych, a także realizuje ich zlecenia płatnicze. W związku z tym bank centralny nazywany jest również kasjerem rządu.
● banku banków – bank państwowy ma wpływ na wielkość akcji kredytowej i nasilenie kreacji pieniądza bezgotówkowego. Dzieje się tak, ponieważ na rachunkach banku centralnego są utrzymywane rezerwy pieniężne innych banków, a on jest dla nich źródłem rezerwy kredytowej. Bank państwowy prowadzi system rozliczania się z bankami, a także z innymi instytucjami finansowymi. Organizuje on system rozliczeń pieniężnych, aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym oraz prowadzi bieżące rachunki międzybankowe. Bank centralny jest również odpowiedzialny za stabilność oraz bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Jako bank banków sprawuje kontrolę nad działalnością banków komercyjnych, w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego.
Bank państwowy pełni również funkcje regulacyjne w stosunku do banków komercyjnych. Ma to na celu zapewnienie bezpieczeństwa banków oraz zgromadzonych w nich środków, a także zachowanie płynności finansowej w systemie bankowym. W związku z tym bank centralny jest również kredytodawcą ostatniej instancji – jeśli wystąpią kłopoty z płynnością danego banku komercyjnego, może od otrzymać od banku państwowego pomoc finansową.
